Jak uniknąć zapłaty zachowku ?
Zachowek to instytucja prawna, która ma zagwarantować członkowi rodziny, tj. zstępnym spadkodawcy (dzieciom, wnukom, prawnukom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy określone korzyści majątkowe ze spadku, nawet jeśli spadkodawca nie uwzględnił danej osoby w testamencie. Innymi słowy, prawo do zachowku przysługuje tylko określonym członkom rodziny, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, jednakże spadkodawca sporządził testament z pominięciem niektórych członków rodziny, np. swojego dziecka wskazując w testamencie żonę spadkodawcy jako jedyną spadkobierczynię. Zachowek jest sposobem na uzyskanie części majątku przez wyżej wskazanego członka rodziny spadkodawcy, jeśli dana osoba została pominięta przy dziedziczeniu. Nie oznacza to jednak, że spadkobiercy zawsze muszą wypłacić zachowek. Jest kilka przypadków, których zaistnienie powoduje uniknięcie zapłaty zachowku.
Warto pamiętać, że osobie uprawnionej do zachowku przysługuje roszczenie jedynie do 1/2 wartości przysługującego jej majątku, a jeżeli uprawniony do zachowku jest trwale niezdolny do pracy lub zstępny uprawniony do zachowku jest osobą małoletnią wówczas przysługuje roszczenie do 2/3 wartości przysługującego jej majątku, który by przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.
Sposoby na uniknięcie zapłaty zachowku:
Spadkobiercy, którzy z różnych powodów nie chcą dzielić się majątkiem poprzez zapłatę zachowku, mają kilka możliwości. Niestety, o pewnych rozwiązaniach trzeba pomyśleć jeszcze za życia spadkodawcy. Jakie są sposoby:
- umowa dożywocia
- wydziedziczenie
- niegodność dziedziczenia
- złamanie zasad współżycia społecznego
- przedawnienie roszczenia o zachowek
1. Umowa dożywocia
O takiej umowie warto pomyśleć w sytuacji, gdy spadkodawca chce przekazać nieruchomość (np. mieszkanie) członkowi rodziny w zamian za opiekę. To też dobre rozwiązanie, gdy spadkodawca utrzymuje z rodziną jedno gospodarstwo domowe. W tym przypadku należy podpisać umowę dożywocia, a nie umowę darowizny. Umowa dożywocia polega na tym, że właściciel nieruchomości przekazuje prawa własności na rzecz drugiej strony, w zamian za to, że druga strona zobowiązuje się zagwarantować dotychczasowemu właścicielowi sprawowanie nad nim dożywotniej opieki. W tym przypadku pozostali spadkobiercy nie mogą żądać zachowku.
Jednocześnie unieważnienie umowy dożywocia przez spadkobierców jest praktycznie niemożliwe. Co prawda przepisy Kodeksu cywilnego pozwalają na wystąpienie do sądu z żądaniem rozwiązania umowy dożywocia, ale prawo do skorzystania z takiego powództwa przysługuje tylko stronom tej umowy – a więc zobowiązanemu lub dożywotnikowi. Spadkobiercy nie zostali uprawnieni do wystąpienia z takim żądaniem.
2. Wydziedziczenie
Jeżeli spadkodawca za życia już wie, że chce dokonać wydziedziczenia danej osoby, w takim przypadku należy w testamencie wymienić osobę, która ma zostać wydziedziczona oraz uzasadnić tę decyzję. Wydziedziczony nie ma prawa ani do majątku, ani do zachowku.
Aby wydziedziczenie było skuteczne, spadkodawca zobowiązany jest uzasadnić swoją decyzję dotyczącą wydziedziczenia członka rodziny, wskazując na zaistnienie określonych ważnych okoliczności, jeżeli uprawniony do zachowku:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, czym łamie wolę spadkodawcy;
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
3. Niegodność dziedziczenia
Jeśli spadkodawca nie zdążył wydziedziczyć członka rodziny, może się okazać, że istnieje przesłanka do uznania spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Może tak być w kilku przypadkach, jeśli spadkobierca:
- dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
- podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
- umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;
- uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
- uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia i nie może ubiegać się o zachowek.
4. Złamanie zasad współżycia społecznego
Spadkobiercy, którzy chcą odmówić prawa do zachowku członkowi rodziny, mogą też odwołać się do zasad współżycia społecznego. Muszą jednak zaistnieć pewne wyjątkowe okoliczności, aby móc skorzystać z tej opcji. Mowa o sytuacjach, gdy roszczenia o zachowek mogą zostać uznane za nadużycie, bowiem uprawniony nie interesował się spadkodawcą, nie utrzymywał z nim kontaktu, a ciężar opieki spoczywał tylko na osobie lub osobach, które są zobowiązane do zapłaty zachowku, np. dziecko nie utrzymuje kontaktów ze swoim rodzicem, nie wspiera go w chorobie, nie interesuje się nim, dopiero w sytuacji śmierci rodzica przypomina sobie o możliwości uzyskania korzyści majątkowej. W takim przypadku w drodze postępowania sądowego trzeba wykazać, że roszczenia są nieuzasadnione i godzą w zasady współżycia społecznego.
Co istotne w praktyce bardzo rzadko się zdąża, aby sąd wyłącznie w oparciu o zasady współżycia społecznego całkowicie pozbawił uprawnionego prawa do zachowku, raczej sąd przychyli się do obniżenia wartości dochodzonego zachowku.
5. Przedawnienie roszczenia o zachowek
Należy pamiętać, że roszczenia o zachowek przedawniają się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu. Skuteczne podniesienie przed sądem zarzutu przedawnienia zwalnia z obowiązku zapłaty zachowku. Po upływie pięcioletniego terminu wszelkie żądania są bezzasadne i spadkobierca nie ma obowiązku podzielenia się majątkiem.
adw. Katarzyna Puto-Bronisz
